By Κωνσταντίνο Α. Μαρκάκης

Home  IAmGreece Facebook Group

[ 🇬🇷Ελληνικά |  English]

Η ΣΕΛΙΤΣΑ ΤΟΥ ΔΥΤΙΚΟΥ ΤΑΫΓΕΤΟΥ :
ΙΣΤΟΡΙΑ – ΜΝΗΜΕΙΑ – ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟ ΠΑΛΑΙΟ ΚΑΛΝΤΕΡΙΜΙ ΚΑΙ ΤΑ ΠΕΤΡΑΛΩΝΑ ΤΗΣ ΣΕΛΙΤΣΑΣ (ΒΕΡΓΑΣ)

Το παραδοσιακό Καλντερίμι της Βέργας (πρώην Σέλιτσας) στην Καλαμάτα και ειδικότερα ο παλαιότερος καί κύριος κλάδος, εκτείνεται σε μήκος άνω των τριών (3) χιλιομέτρων από την Παραλία – μέσω Κάτω Βέργας – έως την Άνω Βέργα, σε μιά πανέμορφη διαδρομή στην πλαγιά του όρους “Καλάθι” (ή “Μπορολίβας”), με εντυπωσιακή θέα στον Μεσσηνιακό κόλπο. Το σύνολο της διαδρομής έως τον Αγ. Γεώργιο στο “Καλάθι” ξεπερνά τα έξη (6) χιλιόμετρα, ενώ μαζί με τις μεταγενέστερες διακλαδώσεις φτάνει τα δέκα (10) χιλιόμετρα.
Σχεδόν το σύνολο της διαδρομής αυτού του παλαιού ημιονικού δρόμου είναι λιθόστρωτο, συχνά με πλαϊνά λιθόκτιστα αντερείσματα (ξερολιθιές).

Στά παρόδια αγροκτήματα στην Κάτω Βέργα διασώζονται μερικά (10 – 15) παραδοσιακά πετράλωνα και άλλα τόσα στην Άνω Βέργα (από τα αρχικά περί τα 100 !) της παλαιάς “Σέλιτσας”.

Το Καλντερίμι – όχι τυχαία – έχει κατασκευαστεί νοτίως και κατά μήκος της “Ρεματιάς της Βρύσης” (στο τμήμα του μεταξύ Άνω και Κάτω Βέργας) και ανάμεσα στις ρεματιές “Ροβόλας” και “Βρύσης” (στο τμήμα του βορείως του οικισμού της Κάτω Βέργας). Η “Ρεματιά της Βρύσης” στις μέρες μας είναι η μόνη απο τις ρεματιές του “Μπορολίβα” που έχει συνεχώς νερά, 2 Βρύσες και περί τις 10 πηγές.
Είναι φανερό ότι το νερό ήταν βασικός λόγος για την κατασκευή του δρόμου δίπλα στη ρεματιά εξ’ αρχής – εδώ και εκατοντάδες χρόνια – όταν εξυπηρετούσε τις μετακινήσεις χιλιάδων αιγοπροβάτων και αρκετών βοοειδών, καθώς και δεκάδες “μουλαράδες” που τροφοδοτούσαν την Καλαμάτα με ξυλεία, κηπευτικά και άλλα κτηνοτροφικά και γεωργικά προϊόντα, αλλά και τα εμπορικά καράβια στον “Αλμυρό” με πρινοκόκι, λάδι, εληές, βαλανίδια κλπ και τους κατοίκους της Σέλιτσας με προϊόντα από την αγορά της παραλίας (τότε λιμάνι “Αλμυρού”) και της Καλαμάτας.

Σύμφωνα με ιστορικές μαρτυρίες (π.χ. κείμενα & γκραβούρα του άγγλου περιηγητή Sir William Gell), αυτό το μονοπάτι ήταν τότε (1805) “ο μόνος δρόμος που οδηγεί στη Σέλιτσα (Sellytza) από αυτό το σημείο (της παραλίας)” – δυτικά του βράχου “Καστράκι” στην “Αγιασώ” (Αγία Σιών).

Από την ιστορική έρευνα χρονολόγησης του οικισμού της Σέλιτσας, που έγινε από τους “Φίλους της Βέργας” τα τελευταία χρόνια, με τη βοήθεια έγκυρων ιστορικών και ερευνητών όπως οι κ.κ. : Βασίλης Παναγιωτόπουλος (Ενετικές Απογραφές του 1700 μ.χ.), Γιάννης Σαΐτας (Ενετικός Χάρτης 1707, Χάρτες της Γαλλικής Επιστημονικής Αποστολής αποτυπωμένοι και στον Άτλαντα του Bory de Saint Vincent to 1835 μ.χ.), Ηλίας Μουνδρέας – Αθ. Καραθανάσης – Σταύρος Καπετανάκης (ιστορικές αναφορές στο 1300 – 1618 – 1659 μ.χ.), Αγαθοκλής Παναγούλιας (Απογραφές 1700 έως πρόσφατα), Μαρία Θεοχάρη – Πετρουλέα (ιστορημένοι Ναοί στη Σέλιτσα), προκύπτει ότι αυτό το μονοπάτι ήταν ο μόνος δρόμος που συνέδεε την Σέλιτσα με την Παραλία και την Καλαμάτα, τουλάχιστον μεταξύ 1300 και 1800 μ.χ.

Κατά τη λαϊκή παράδοση (Γεώργιος Σ. Πλαγιανός, Σταύρος Καπετανάκης), αλλά και από ιστορικές αναφορές σε μετακινήσεις πληθυσμών μετά το 800 μ.χ. (Δήμος Μέξης), όπως η εγκατάσταση Σλάβων (Μηλιγγών) στον Δυτικό Ταΰγετο (επί Κωνσταντίνου του Ε΄, σε αντιμετώπιση των συνεπειών καταστροφικής επιδημίας πανούκλας), η Σέλιτσα οικίστηκε αρχικά περί το 800 μ.χ. από μετοικίσαντες κατοίκους του γειτονικού παλαιότερου οικισμού (“Παλαιοχωριού”), αλλά και από ξένους πληθυσμούς γεωργών – κτηνοτρόφων.

Όπως προκύπτει από αυτή την ιστορική έρευνα, ο οικισμός της “Κάτω Σέλιτσας” (σήμερα Κάτω Βέργας) αναπτύχθηκε μετά την ήττα και αποχώρηση του Ιμπραήμ από τη Μεσσηνία, εκεί που
προηγούμενα βρίσκονταν τα “Σελιτσάνικα Καλύβια”, τα οποία ήταν πρόχειροι εποχικοί οικίσκοι στα χειμαδιά των κτηνοτρόφων της Σέλιτσας, νοτίως του ανωτέρω μονοπατιού και της ρεματιάς της Βρύσης και ανατολικά του βράχου “Καστράκι”.
Κατά τον Άτλαντα του Bory de Saint Vincent τα “Σελιτσάνικα” (ή “Κάτω Σέλιτσα”) εξελίσσονται σε “Χωριό – Village” το 1835 μ.χ., ενώ κατά τον Σταύρο Καπετανάκη και τον Γεώργιο Πλαγιανό αναπτύσσονται σε μεγάλο οικισμό με την κάθοδο περισσότερων κατοίκων της “Άνω Σέλιτσας” στα χρόνια του Όθωνα (1832 – 1862 μ.χ.).
Μετά το 1840 μ.χ., στα χρόνια της ανάπτυξης του οικισμού, κατασκευάστηκαν σταδιακά και οι υπόλοιποι κλάδοι μονοπατιών – καλντεριμιών νοτίως του ανωτέρω παλαιού “δρόμου – κορμού”, τόσο εκτός του οικισμού Κάτω Βέργας για εξυπηρέτηση των αγροτικών και κτηνοτροφικών δραστηριοτήτων, όσο και εντός του νέου οικισμού για εξυπηρέτηση των κατοίκων, στην “Πάνω” και στην “Κάτω” Βρύση.

Η μετονομασία απο Σέλιτσα σε Βέργα έγινε το 1956, σε ανάμνηση της ιστορικής “Μάχης της Βέργας – Αλμυρού” (1826) και της νίκης των επαναστατημένων ελλήνων επί των τουρκο-αιγυπτίων. Η “βέργα” ήταν ένα ταμπούρι από ξερολιθιά περί τα 1.000 μ. μήκος, 2 μ. ύψος, με 1.000 πολεμότρυπες περίπου. Χτίστηκε το 1826 στη νότια όχθη βαθειάς ρεματιάς από Μανιάτες
και Μεσσήνιους, από την παραλία “Αλμυρού” έως την κορυφή του πετρόβραχου “Καστράκι”, για την αντιμετώπιση του Ιμπραήμ.

---

Gallery, slideshow of images

---

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΚΑΛΝΤΕΡΙΜΙΩΝ – ΠΕΤΡΑΛΩΝΩΝ ΤΗΣ ΒΕΡΓΑΣ (ΣΕΛΙΤΣΑΣ)
ΩΣ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ

Μετά από αίτημα και τεκμηρίωση των “Φίλων της Βέργας”, που υποστηρίχθηκε από πολλούς τοπικούς Συλλόγους Κατοίκων, το Υπουργείο Πολιτισμού χαρακτήρισε ως “Μνημεία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς” στην Κάτω Βέργα :
– τρία (3) Καλντερίμια, δέκα (10) Πετράλωνα και την Πάνω Βρύση το 2015, και
– τη συνέχεια του παλαιού Καλντεριμιού από Κάτω προς Άνω Βέργα και προς το όρος “Καλάθι” (περί τα 7 επιπλέον χλμ.) το 2018
Έχει αιτηθεί και ο χαρακτηρισμός ως μνημείου ενός σωζόμενου παραδοσιακού Ελαιοτριβείου, καθώς και των σωζόμενων Δεξαμενών του παλαιού (1873 – 1900) “Υδραγωγείου Αλεξανδράκη” (το υδραγωγείο – σύμφωνα με τους ντόπιους – ήταν σε χρήση έως το 1986 τουλάχιστον).

Μνημεία έχουν χαρακτηριστεί και οι Ναοί Αγ. Κωνσταντίνου, Αγ. Παρασκευής και Αγ. Σπυρίδωνα και η ιστορική “Ξερολιθιά της Βέργας”, όπου αποκρούστηκε ο Ιμπραήμ το 1826 στην ομώνυμη μάχη.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο πετρόβραχος “Καστράκι” στην Κάτω Βέργα, που αξιοποιήθηκε ως φυσικό οχυρό – Σκοπιά (“Βάρδια”) πριν το 1821, έχει μεγάλη ιστορία, που πάει πολύ πίσω, στα
μυκηναϊκά χρόνια !
Πράγματι, στο άρθρο του Richard Hope Simpson “The seven cities offered by Agamemnon to Achilles” (The Annual of the British School at Athens, Vol. 61, 1966, σελ. 114 και 116), αναφέρεται ότι σε επιτόπιες έρευνές του την δεκαετία 1950 “στο Καστράκι, στην δυτική πλαγιά και σε έκταση διαμέτρου 100 μέτρων (σχεδόν 8 στρέμματα) εντοπίστηκαν άφθονα θραύσματα μυκηναϊκών αγγείων (long stemmed Kylikes, Deep Bowles, pithoi and handles of Jars, ….. in reddish and orange fabric), σε “μικρό μεν οικισμό αλλά σε σημαντική θέση επί της διαδρομής Κάμπος – Καλαμάτα” (μεταξύ των ομηρικών οικισμών Ιρής και Φερών, όπως εκτιμά).
Τα ανωτέρω επιβεβαιώνονται σε πρόσφατο σημείωμα του αρχαιολόγου καθηγητή κ. Πέτρου Θέμελη (Αρχαία Μεσσήνη), ο οποίος ήταν Επιμελητής αρχαιοτήτων κατά τις έρευνες του R. Hope Simpson : “Κατάλοιπα ενός μυκηναϊκού οικισμού εντοπίστηκαν σε άνδηρο βόρεια από τη Βέργα (σ.σ. πιθανόν στο “Παλαιό Χωριό”). Μυκηναϊκά ευρήματα εντοπίστηκαν και στη δυτική πλαγιά του βράχου “Καστράκι”, στη σημερινή Κάτω Βέργα”.

Θεωρούμε σκόπιμο και χρήσιμο να τονίσουμε ότι η διάσωση, αποκατάσταση, ανάδειξη και τουριστική προβολή των μνημείων της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, του τοπίου και του φυσικού
περιβάλλοντος στη Βέργα και στη δυτική πλαγιά του Ταϋγέτου γενικώτερα (“Μεσσηνιακή Μάνη”), είναι απαραίτητη για την προοπτική ήπιας και φιλικής στο περιβάλλον τουριστικής – επιχειρηματικής ανάπτυξης της περιοχής.
Αυτή η προοπτική προστίθεται στα υπόλοιπα αξιοθέατα / θέλγητρα της Καλαμάτας και της Μεσσηνίας, όπως π.χ. η Αρχαία Μεσσήνη, η Αρχαία Θουρία, το Ανάκτορο του Νέστορα, βυζαντινά Μνημεία, ενετικά – φράγκικα Φρούρια, νεοκλασσικά – διατηρητέα, το τοπίο της Μάνης, οι ακτές του Μεσσηνιακού, το Πολυλίμνιο, η Βοϊδοκοιλιά, τα σύχρονα τουριστικά συγκροτήματα (π.χ. Costa Navarino), τα μοναδικής ποιότητας αγροτικά προϊόντα (λάδι – εληές – ξύδι – σύκα), το αναβαθμισμένο οδικό δίκτυο, οι απ’ ευθείας αεροπορικές συνδέσεις της Καλαμάτας με ευρωπαϊκές πόλεις κλπ.
Όλα τα ανωτέρω οδήγησαν σε ραγδαία αύξηση επισκεπτών – τουριστών και επενδύσεων τα τελευταία χρόνια, “αυξάνοντας την πίττα” της τουριστικής και επιχειρηματικής δραστηριότητας στη Μεσσηνία.

ΑΥΘΑΙΡΕΤΕΣ ΦΘΟΡΕΣ & ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΚΑΤΑΠΑΤΗΣΗΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ

Δυστυχώς, παρά τη γενικώτερη υποστήριξη της τοπικής κοινωνίας στην προσπάθεια διάσωσης και κατοχύρωσης των παραδοσιακών καλντεριμιών – πετραλώνων, υπήρξαν τοπικοί εργολάβοι – μηχανικοί που από το 2000 προέβησαν συστηματικά σε φθορές τους, με εκτεταμένες εκσκαφές & μαζικά μπαζώματα χωρίς άδεια.
Στη συνέχεια, αυτή την αλλοίωση της όψης των μνημείων του πολιτισμού, αλλά και του τοπίου και του φυσικού περιβάλλοντος, την χρησιμοποίησαν για αμφισβήτηση της ύπαρξης αυτών των μνημείων. Για τα καλντερίμια αμφισβητούν επιπλέον τον κοινόχρηστο χαρακτήρα τους, επιχειρώντας κατάληψη αυτών των χώρων και ενσωμάτωσή τους σε μικρά παρόδια αγροτεμάχια που αγόραζαν κατά τη διάρκεια των φθορών που προκαλούσαν, ώστε αυτά συνδυαζόμενα να θεωρηθούν ως δήθεν “ενιαία” – άρτια και οικοδομήσιμα “οικόπεδα”.

Ενεργοί πολίτες και οι “Φίλοι της Βέργας” αντιμετώπισαν τις εν λόγω διεκδικήσεις με παρεμβάσεις στη Διοίκηση (Πολεοδομία, Τοπική Αυτοδιοίκηση, Αποκεντρωμένη Διοίκηση, ΥΠΠΟ, ΥΠΕΚΑ), στη Δικαιοσύνη (Διοικητικό Εφετείο – Συμβούλιο της Επικρατείας) και σε Ανεξάρτητες Αρχές (Συνήγορος του Πολίτη, Γενικός Επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης), έως τώρα με επιτυχία.
Αυτοί οι πολίτες / υπερασπιστές των αρχαίων μνημείων, του κοινόχρηστου χαρακτήρα τους και της κυριότητας του Δήμου, υπέστησαν ψευδείς καταμηνύσεις από τους διεκδικητές – καταπατητές, οι οποίες κατέπεσαν στο ακροατήριο των ποινικών δικαστηρίων, και στα διοικητικά δικαστήρια, όπου οι εκπρόσωποι των κατοίκων δικαιώθηκαν, μετά από πολύχρονους και δαπανηρούς δικαστικούς αγώνες.

Κ. Α. Μαρκάκης, Εκπρόσωπος των “Φίλων της Βέργας”

Credits shown at the english version of the pege

---